Is het effect van MBP’s in niet-klinische groepen afhankelijk van individuele kenmerken? Een meta-analyse
Een samenvatting en bespreking van:
Galante, J., Friedrich, C., Dawson, A. F., Modrego-Alarcón, M., Gebbing, P., Delgado-Suárez, I., Gupta, R., Dean, L., Dalgleish, T., White, I. R., & Jones, P. B. (2021). Mindfulness-based programmes for mental health promotion in adults in nonclinical settings: A systematic review and meta-analysis of randomised controlled trials. PLOS Medicine, 18(1), e1003481-40. https://doi.org/10.1371/journal.pmed.1003481
Galante, J., Friedrich, C., Aeamla-Or, N., Jong, M. A., Barrett, B., Bögels, S. M.,
Buitelaar, J. K., Checovich, M. M., Christopher, M. S., Davidson, R. J., Errazuriz, A., Goldberg, S. B., Greven, C. U., Hirshberg, M. J., Huang, S.-L., Hunsinger, M., Hwang, Y.-S., Jones, P. B., Medvedev, O. N., … White, I. R. (2023). Systematic review and individual participant data meta-analysis of randomized controlled trials assessing mindfulness-based programs for mental health promotion. Nature Mental Health, 1(7), 462–476. https://doi.org/10.1038/s44220-023-00081-5
Auteurs: Martin van Boxtel, i.s.m. Wendy Kersemaekers en Marleen ter Avest
Sommige studies suggereren dat persoonlijke kenmerken van deelnemers, zoals geslacht, meer klachten of meer mindful zijn bij aanvang bepalend zijn voor de uitkomst van deelname aan een MBP. In deze meta-analyse werd dit systematisch onderzocht in een grote samengestelde, niet-klinische groep deelnemers uit meerdere studies. De uitkomst doet je misschien wel achter de oren krabben…
Inleiding
We hebben als trainers allemaal wel zo onze aannames of verwachtingen over wat maakt dat een mindfulness programma (MBP) een bepaald effect heeft bij deelnemers. Meer inzicht hierin zou helpend kunnen zijn, bijvoorbeeld om meer toegesneden MBPs voor specifieke doelgroepen te ontwikkelen. Gek genoeg is hier tot nu toe nog maar weinig degelijk wetenschappelijk onderzoek naar gedaan. Dat komt onder meer omdat daarvoor grote, goed gecontroleerde studies nodig zijn, die zo zijn uitgevoerd dat je de metingen en uitkomsten met elkaar kunt vergelijken in een ‘meta-analyse’. Dit is een analyse waarin effecten van afzonderlijke studies samen worden gevoegd om tot een totaal effect te komen. Onlangs zijn twee, aan elkaar gerelateerde, meta-analyses uitgevoerd, die we hieronder kort willen bespreken.
Studie 1 (2021): meta-analyse van het effect van een MBP op mentale gezondheid
Allereerst werd in het toonaangevende PLOS Medicine een meta-analyse gepubliceerd van een internationale onderzoeksgroep, onder leiding van Julieta Galante (Galante et al., 2021). De auteurs wilden hierin de vraag beantwoorden of MBPs de mentale gezondheid verbeteren in groepen mensen die op eigen beweging kiezen voor een MBP, zonder klinische reden. Ze vergeleken de gepubliceerde resultaten van 126 effectiviteitsstudies met in totaal 11.065 deelnemers op de middellange termijn (1-6 maanden). De groepen die een MBP volgden werden vergeleken met een passieve controlegroep: de vergelijkingsgroep kreeg dus geen alternatieve interventie aangeboden. Ze konden overtuigend aantonen dat uitkomsten die te maken hadden met mentale gezondheid (gevoelens van depressie, angst of stress, samengevat als ‘psychological distress’) na interventie een verbetering lieten zien ten opzichte van de controlegroep. De gevonden effecten waren klein tot middelgroot, en er werden geen verschillen gevonden tussen behandelgroep en controlegroep in de studies die een actieve controlegroep gebruikt hadden (die dus een andere, mogelijk ook werkzame interventie kregen aangeboden).
Studie 2 (2023): meta-analyse van het effect van individuele kenmerken op de effecten van een MBP
Een open vraag na deze groot opgezette studie was of de gevonden effecten misschien te maken hebben met individuele kenmerken van de deelnemers aan de studies. Zo’n vraag kan immers niet in een ‘gewone’ meta-analyse onderzocht worden, zoals in studie 1, omdat daarin uitkomsten op groepsniveau met elkaar vergeleken en gecombineerd worden. Precies om die reden werd door dezelfde onderzoekers in 2023 een tweede studie gedaan, met de vraagstelling: zijn er individuele kenmerken van deelnemers aan te wijzen, die de effectgrootte van een MBP op mentale gezondheid kunnen voorspellen? De uitkomsten werden onlangs in Nature Mental Health gepubliceerd (Galante et al., 2023). Opnieuw werd er gebruikgemaakt van gerandomiseerde, gecontroleerde studies (RCTs) in niet-klinische groepen, met een passieve controlegroep. Op basis van de beschikbare informatie uit de literatuur werden de effecten van vijf vaak gemeten persoonskenmerken onderzocht: leeftijd, geslacht, opleidingsniveau, score op een mindfulness vragenlijst als persoonskenmerk (‘dispositional mindfulness’), en de mate van mentale symptomen bij deelnemers, voorafgaand aan de interventie. Ditmaal deden de auteurs er wat betreft hun ambitie nog een schepje bovenop: de gegevens van alle afzonderlijke studies werden opgevraagd bij de oorspronkelijke auteurs, zodat ze zelf de gegevens op deelnemersniveau konden samenvoegen en vergelijken. Bedenk wel, dit is een bijzonder intensieve en tijdrovende onderzoeksmethode, omdat er vele praktische hobbels moeten worden overwonnen (toestemmingsverklaringen, opschoning van gegevens, hoe om te gaan met ontbrekende data, enzovoort), voordat zo’n meta-analyse op persoonsniveau kan worden uitgevoerd. Van de 15 geselecteerde studies waren de auteurs van 13 studies bereid om hun onderzoeksgegevens beschikbaar te stellen–een erg hoog aantal, wat weer gunstig is voor de betrouwbaarheid van de uitkomst. Alle onderzoeksgroepen die data aanleverden werden betrokken bij de analyse, waaronder collega’s van het Nijmeegse Radboud UMC Centrum voor Mindfulness en de Universiteit van Amsterdam.
In deze tweede studie werd eerst de conclusie uit studie 1 (op groepsniveau) bevestigd: MBPs verbeteren inderdaad de mentale gezondheid in niet-klinische deelnemers, maar alleen in vergelijking met een passieve controlegroep. Daarbij kon geen overtuigend bewijs worden gevonden dat de vijf hierboven genoemde factoren van invloed zijn op de uitkomst. Het maakt dus volgens de auteurs niet uit of je man bent of vrouw, hoog- of laagopgeleid, jong of oud, dan wel of je met meer psychische klachten of ‘meer mindful’ aan je training begint, hoe na 1-6 maanden je mentale toestand zal zijn. Er kon daarom geen richtlijn worden ontwikkeld, waarmee op basis van individuele persoonskenmerken de uitkomst van MBPs voorspeld kon worden.
Uit de wetenschap nieuwsbrief van september 2023
